Zło w literaturze i kinie
Zło w literaturze i kinie
Le mal en littérature et au cinéma
Evil in literature and cinema
17-18 septembre 2020,
Université de Silésie à Katowice
(FR/ANG/PL)
Bien que certaines époques et des esthétiques renommées qui leur soient associées (par exemple le classicisme français) aient perçu la littérature comme l’expression du bien, de la beauté et de la vérité, de nombreux écrivains et penseurs étaient et sont toujours fascinés par le mal. Les apologistes du mal les mieux connus sont par exemple de Sade, Baudelaire et Bataille. Evidemment, le mal semble avoir infecté la littérature et le cinéma.
Il existe des genres de littérature populaire inextricablement liés au mal. Ainsi, le fantastique d’horreur est dominé par de diverses formes de mal : commençant par un espace rempli d’horreur (motif du mauvais endroit, de la maison hantée), à travers des personnages maléfiques (vampires, démons), jusqu’à des motifs attachés au mal (malédiction, cultes païens, satanisme, cannibalisme). Dans les textes classiques (Mérimée, Maupassant, Stoker, Blackwood, Lovecraft) et contemporains (King, Masterton, Herbert), le mal triomphe toujours à la fin. Le néofantastique (Andrevon), quant à lui, inverse ces codes connus et présente l’homme comme l’incarnation du mal, néfaste pour la planète, tandis que la nature se venge de tout préjudice subi (fin de l’Anthropocène). Le cinéma gore est une apothéose du mal : ce dernier se manifeste dans les variétés du gore, telles que « torture gore porn » ou « splat-pack ».
Le mal constitue un élément inséparable de l’opposition avec le bien, et c’est la lutte entre ces deux forces qui détermine de nombreuses histoires de fantasy, principalement épiques ou héroïques, ainsi que des textes antérieurs canoniques : un exemple serait Beowulf résistant au monstre Grendel et à sa mère. Une telle opposition se trouve fréquemment à la base de la fantasy classique, visible par exemple dans Le Seigneur des anneaux de J.R.R. Tolkien, ainsi que de la littérature et du cinéma populaires contemporains, dans, entre autres, Harry Potter. Ainsi, alors qu’il est possible d’étudier le thème de la lutte contre le mal et de la mise en œuvre de celle-ci dans la fantasy, il semble encore plus intéressant d’explorer comment, dans des histoires similaires, les frontières entre le bien et le mal deviennent floues. Dans ce contexte, comment évaluer des protagonistes comme Elric de Melniboné de Michael Moorcock, Thomas Covenant de Stephen Donaldson ou Conan le Barbare de Robert E. Howard ? Dans quelles catégories faut-il percevoir les attitudes ambiguës des héros de Game of Thrones de George R.R. Martin ? Le conflit entre le bien et le mal est de plus en plus souvent représenté sans frontières bien limitées ; de même, les intentions des côtés opposées ne semblent plus claires et nettes. Par conséquent, ce ne sont pas seulement les représentations de l’opposition entre le bien et le mal qui ont besoin d’être analysées dans la fantasy : il faudrait également se pencher sur des zones grises, des anti-héros et les forces qui déterminent les causes des actes répréhensibles.
Dans les littératures de l’imaginaire, il est remarquable que le mal soit aussi représenté dans des œuvres écrites par des femmes sur des femmes, car de plus en plus de textes appartenant à la fantasy, au fantastique ou à la science-fiction sont créés par des écrivaines, parlent de protagonistes féminins et sont destinés aux femmes. L’un des sous-genres de la littérature imaginaire les plus dominés par les femmes est l’urban fantasy contemporaine anglophone (Laurell K. Hamilton, Charlaine Harris, Patricia Briggs, Ilona Andrews, Darynda Jones), ainsi que francophone (Léa Silhol, Cassandra O’Donnell). Ses personnages féminins, comme des héros classiques, doivent faire face au mal du monde extérieur. Par conséquent, il semble fascinant d’examiner quels rôles jouent ces héroïnes dans la lutte contre le mal, comment cette lutte les change et si elles ne perdent pas leur féminité en se battant.
Pareillement, le fantastique, autrefois dominé par des hommes, devient également un genre de plus en plus exploité par des femmes. Les écrivaines qui créent le « fantastique féminin » s’attachent non seulement à décrire le côté sombre des femmes, mais aussi à présenter de diverses facettes du mal qui les détruisent (Anne Duguël, Yvonne Escoula, Mélanie Fazi, Shirley Jackson).
La littérature mainstream n’est pas inférieure aux genres populaires dans l’exploration du mal. Comme le disait Georges Bataille, « si la littérature s’éloigne du mal, elle devient vite ennuyeuse ». Transcendant les frontières et angoissant le lecteur, la littérature ne nous laisse pas vivre dans l’ignorance des aspects les plus cruels de la nature humaine et de même nous permet de faire face au mal et au danger. Le mal exprime toujours une transgression, tandis que la construction de l’anti-héros souvent fascine et effraie simultanément le lecteur. Dans cette optique, les sujets de réflexion peuvent inclure : la relation entre le bourreau et la victime, comme dans Le sari vert d’Ananda Devi, la violence physique, mais aussi les violences plus « subtiles » : économique, sexuelle ou psychologique. Le mal est également associé à une discrimination fondée sur le sexe et la race, qui implique la déshumanisation et le discours de haine – ce type de mal et ses déterminants culturels sont visibles dans la littérature africaine francophone, par exemple chez Fatou Diome ou Ken Bugul. L’interprétation de ce type de littérature entraîne également la question de l’influence du mal sur la vie de personnages (traumatismes individuels et collectifs), ainsi que des rôles thérapeutique et cathartique de l’écriture dans le processus de guérison.
Le mal se manifeste souvent par la violence, qui peut prendre de diverses formes, parfois moins évidentes, telles que: l’autodestruction – lorsque le sujet, en raison de ses blessures passées, mutile son propre corps ou se détruit mentalement (par exemple, La cloche de détresse de Sylvia Plath) ; l’agression contre une autre personne, le plus souvent une personne plus faible : violence contre les femmes, les enfants, les animaux (comme dans Sharp Objects de Gillian Flynn), violence d’un groupe contre d’autres groupes nationaux, ethniques, raciaux ou religieux – manifestée sous forme de guerre, de génocide, d’attaques terroristes (le courant algérien de l’écriture de l’urgence des années 1990, La Femme aux pieds nus de Scholastique Mukasonga).
Nous vous encourageons à réfléchir à ces sujets-là, ainsi qu’à explorer des questions non mentionnées ci-dessus, mais liées à la thématique du colloque.
*
Les propositions de communication de 20 minutes avec une note bio-bibliographique doivent être envoyées à l’adresse suivante: malevil2020.conference@gmail.com jusqu’au 31 mars 2020. Les auteur(e)s des propositions retenues seront informé(e)s au plus tard le 15 avril 2020. Le coût de la participation au colloque est de 100 euros (430 PLN pour des participants de Pologne) et de 25 euros (100 PLN pour des participants de Pologne) de plus pour ceux qui souhaitent participer au banquet. Les frais d’inscription de 100 euros couvrent les frais de publication (après avoir obtenu un avis favorable), mais n’incluent pas les frais de voyage, de restauration et d’hébergement des participants. Les détails du paiement seront fournis ultérieurement. Le colloque comprendra la publication d’une monographie à plusieurs auteurs dans une maison d’édition de la liste d’éditeurs indexés – des articles seront à envoyer jusqu’au 20 décembre 2020.
Les langues du colloque seront le français, l’anglais et le polonais.
Le colloque est organisé à l’Institut des études littéraires, à la Faculté des sciences humaines de l’Université de Silésie à Katowice.
*
Comité d’organisation :
Katarzyna Gadomska (HDR) : présidente du comité d’organisation
Ewa Drab (dr), Anna Swoboda (dr) : coordinatrices de la section anglophone
Katarzyna Gadomska (HDR), Agnieszka Loska (dr) : coordinatrices de la section francophone
Grażyna Starak (HDR), Magdalena Malinowska (dr) : coordinatrices de la section polophone
Magdalena Perz (dr) : coordinatrice de la section financière
Pour plus d’informations, veuillez nous contacter à l’adresse électronique malevil2020.conference@gmail.com
*
Zło w literaturze i kinie
Le mal en littérature et au cinéma
Evil in literature and cinema
September 17-18, 2020, University of Silesia in Katowice
Although some literary periods and the leading aesthetics associated with them (for example French Classicism) saw literature as the expression of good, beauty and truth, many writers and thinkers were and still are fascinated by evil. The best known apologists of evil include de Sade, Baudelaire and Bataille, among others. Ostensibly, evil seems to have infected literature and cinema.
Certain genres of popular literature are inextricably connected with evil. Horror fiction and cinema are dominated by its various forms, ranging from spaces filled with horror (the motifs of an evil place, a haunted house), through malevolent characters (vampires, demons), to evil-related motifs (curse, paganism, satanism, cannibalism). In classic texts (Mérimée, Maupassant, Stoker, Blackwood, Lovecraft), as well as in contemporary fiction (King, Masterton, Herbert), evil always triumphs at the end. However, the new fantastic (Andrevon) reverses well-known codes and shows humans as the incarnation of evil, destroying the planet, whereas nature takes revenge for all the harm done (end of the Anthropocene). Gore cinema is an apotheosis of evil, which is visible in its varieties, such as « torture gore porn » or « splat-pack. »
Evil constitutes an inseparable element of the opposition with good, and the clash of these two powers determines many fantasy stories – mainly epic or heroic – as well as similar, more canonical texts, for example the struggle of Beowulf resisting the monster Grendel and his mother. Such opposition is the driving force of classic fantasy, as in J.R.R. Tolkien’s The Lord of the Rings, but also of contemporary popular literature and cinema, like Harry Potter. Therefore, while one can study the topic of the battle against evil and its implementation in fantasy, it seems even more interesting to examine how the boundaries between good and evil are blurred in such texts. In this context, how should one perceive such protagonists as Michael Moorcock’s Elric of Melniboné, Stephen Donaldson’s Thomas Covenant or Robert E. Howard’s Conan the Barbarian? In what way should one interpret the ambiguous attitude of the characters of George R.R. Martin’s Game of Thrones? The conflict between good and evil is more and more often presented with no clear boundaries, and the opposing sides have no obvious intentions. For this reason, not only the representations of the struggle between good and evil need to be examined in fantasy literature, but also grey areas, anti-heroes and motives of their wrongdoings.
As far as speculative fiction (littératures de l’imaginaire) is concerned, it is worthwhile to mention the images of evil in texts written by women about women, as more and more works that belong to fantasy, fantastic fiction or science fiction are created by female authors, talk about female characters and are written for female readers. One of the subgenres of speculative fiction most dominated by women is contemporary urban fantasy written both in English (Laurell K. Hamilton, Charlaine Harris, Patricia Briggs, Ilona Andrews, Darynda Jones), and in French (Léa Silhol, Cassandra O’Donnell). Its heroines, like typical fantasy heroes, have to face the evil of the outside world. Therefore, it seems interesting to analyse what roles they play in the fight against evil, how such a struggle changes them and whether they lose their femininity in the battle.
The fantastic, previously dominated by men, also seems to be more and more frequently explored by women. Writers who create the « female fantastic » focus not only on portraying the dark side of women, but also on presenting various aspects of evil that destroys their protagonists (Anne Duguël, Yvonne Escoula, Mélanie Fazi, Shirley Jackson).
Mainstream literature does not fall behind popular genres in the exploration of evil. As Georges Bataille noted, « if literature separates itself from evil, it quickly becomes boring. » By crossing boundaries and causing anxiety in the reader, literature does not allow anyone to live in the ignorance of the cruellest aspects of human nature, and thus enables confrontation with evil and danger. Evil is always an expression of transgression, and the construction of an anti-hero often simultaneously fascinates and frightens the reader. In this context, one can reflect on the relationship between the oppressor and the victim, as in Ananda Devi’s Green Sari, on physical violence, as well as on some more « subtle » forms of abuse: financial, sexual or emotional. Evil is also associated with discrimination based on sex and race, which entails dehumanization and hate speech. This type of evil and its cultural determinants are visible in African women’s literature written in French, e.g. in the works of Fatou Diome or Ken Bugul. The interpretation of such texts also raises the question of the effects of evil in the characters’ lives (individual and collective traumas), as well as the therapeutic, cathartic role of writing in the healing process.
Evil often manifests itself in violence, which can take various, also less obvious, forms, such as: self-destruction – when the subject, as a result of past harm, mutilates their own body or mentally destroys themselves (e.g. The Bell Jar by Sylvia Plath); aggression against another, usually weaker, person – violence against women, children, animals (e.g. Sharp Objects by Gillian Flynn), violence directed by one group against another (national, ethnic, racial or religious) – manifested in the form of war, genocide, terrorist attacks (e.g. the Algerian literary movement écriture de l’urgence from the 1990s, The Barefoot Woman by Scholastique Mukasonga).
We encourage you to reflect on these topics, as well as to explore any issues that have not been mentioned above, but are related to the given field of study.
Submissions with an abstract of a 20-minute paper and a bio-bibliographic note should be sent to: malevil2020.conference@gmail.com by March 31, 2020. The authors of the accepted proposals will be notified by April 15, 2020. The cost of participation in the conference is 100 euros (430 PLN for participants from Poland), plus 25 euros for those interested in participating in the banquet (100 PLN for participants from Poland). The conference fee of 100 euros covers the cost of publication (after obtaining a positive review), but does not include the cost of travel, meals and accommodation of participants. Payment details will be provided later. The conference will include the publication of a multi-author monograph in a publishing house from the list of indexed publishers – articles will be accepted until December 20, 2020.
The conference languages will be French, English and Polish.
The conference is organized at the Institute of Literary Studies, Faculty of Humanities at the University of Silesia in Katowice.
Organising committee:
Katarzyna Gadomska (PhD with « habilitation »): chairwoman of the organising committee
Ewa Drab (PhD), Anna Swoboda (PhD): coordinators of the English-speaking section
Katarzyna Gadomska (PhD with « habilitation »), Agnieszka Loska (PhD): coordinators of the French-speaking section
Grażyna Starak (PhD with « habilitation »), Magdalena Malinowska (PhD): coordinators of the Polish-speaking section
Magdalena Perz (PhD): coordinator of the financial section
For more information, please contact us at malevil2020.conference@gmail.com
*
Zło w literaturze i kinie
Le mal en littérature et au cinéma
Evil in literature and cinema
17-18 września 2020, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Pomimo, iż niektóre epoki i związane z nimi, wiodące, estetyki (na przykład francuskiego klasycyzmu) postrzegały literaturę jako ekspresję dobra, piękna i prawdy, to jednak bardzo wielu pisarzy i myślicieli było i jest zafascynowanych złem. Do najczęstszych apologetów zła należą choćby de Sade, Baudelaire, Bataille. Wydaje się, że zło zaraziło literaturę oraz kino.
Istnieją gatunki literatury popularnej nierozerwalnie związane ze złem. Fantastyka grozy i horror są zdominowane przez różne formy zła: poczynając od przestrzeni nacechowanej grozą (motyw złego miejsca, nawiedzonego domu), poprzez złowieszcze postaci (wampiry, demony), kończąc na motywach związanych ze złem (klątwa, pogańskie kulty, satanizm, kanibalizm). W tekstach klasycznych (Mérimée, Maupassant, Stoker, Blackwood, Lovecraft) oraz współczesnych (King, Masterton, Herbert), zło zawsze finalnie triumfuje. Neofantastyka (Andrevon) odwraca dobrze znane kody i ukazuje człowieka jako wcielenie zła dla planety i natury, która mści się za wyrządzone jej krzywdy (koniec Antropocenu). Kino gore jest apoteozą zła, co jest widoczne w jego odmianach, takich jak „torture gore porn”, czy „splat-pack”.
Zło stanowi nieodłączny element opozycji z dobrem, a ścieranie się tych dwóch sił określa wiele historii o charakterze fantasy, głównie epickiej lub heroicznej, i pokrewnych, także ich prekursorów, czego przykładem niech będzie Beowulf stawiający opór potworowi Grendelowi i jego matce. Taka opozycja napędza klasyczną literaturę fantasy, na przykład we Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena, jak i współczesną kulturę popularną, w książce i filmie, co widać choćby w Harrym Potterze. O ile zatem można pochylić się nad motywem walki ze złem i jego realizacją w fantasy, jeszcze ciekawszym wydaje się zbadanie tego, jak w podobnych historiach granice ze złem zacierają się. Jak ocenić w tym kontekście takich protagonistów jak Elryk z Meniboné Michaela Moorcocka, Thomas Covenant Stephena Donaldsona czy Conan Barbarzyńca Roberta E. Howarda? W jakich kategoriach należy postrzegać dwuznaczne postawy bohaterów Gry o tron George’a R.R. Martina? Coraz częściej przedstawia się konflikt dobra i zła bez wyraźnych konturów, a przeciwne strony – czarno-białych intencji. Zbadaniu w literaturze fantasy wymagają zatem nie tylko reprezentacje zła w opozycji do dobra, ale strefy szarości, antybohaterowie i siły określające przyczyny dopuszczania się złych uczynków.
Wartą uwagi w literaturze wyobrażonej (littératures de l’imaginaire) wydaje się reprezentacja zła w utworach o kobietach pisanych przez kobiety, gdyż coraz więcej utworów zaliczanych do fantasy, fantastyki czy science-fiction jest tworzonych przez kobiety, opowiada o kobietach i jest skierowanych do kobiet. Jednym z podgatunków literatury wyobrażonej najbardziej zdominowanym przez kobiety jest współczesne urban fantasy (zarówno anglojęzyczne – Laurell K. Hamilton, Charlaine Harris, Patricia Briggs, Ilona Andrews, Darynda Jones, jak i francuskojęzyczne – Léa Silhol, Cassandra O’Donnell). Jego bohaterki, tak jak i klasyczni bohaterowie fantasy, muszą się zmierzyć ze złem świata zewnętrznego. Interesującą wydaje się więc analiza ich roli w walce ze złem, tego jak to starcie je zmienia oraz czy walcząc, nie zatracają one swej kobiecości.
Również fantastyka, uprzednio zdominowana przez mężczyzn, zdaje się być gatunkiem coraz bardziej eksploatowanym przez kobiety. Pisarki tworzące fantastykę „kobiecą” skupiają się nie tylko na ukazaniu mrocznej strony kobiet, ale także na przedstawieniu różnych obliczy zła, które je niszczy (Anne Duguël, Yvonne Escoula, Mélanie Fazi, Shirley Jackson).
Literatura mainstream nie ustępuje gatunkom popularnym w eksploracji zła. Jak zauważył Georges Bataille, „jeżeli literatura oddziela się od zła, szybko staje się nudna.” „Przekraczając granice i wywołując niepokój u czytelnika, literatura nie pozwala żyć w niewiedzy dotyczącej najbardziej okrutnych aspektów ludzkiej natury,” a tym samym umożliwia konfrontację ze złem i niebezpieczeństwem. Zło jest zawsze wyrazem transgresji, a konstrukcja antybohatera często jednocześnie fascynuje i przeraża odbiorcę – tematem refleksji mogą być tu relacje między katem a ofiarą, jak w “Zielonym sari” Anandy Devi, przemoc fizyczna, a także bardziej “subtelna” – ekonomiczna, seksualna czy psychiczna. Zło jest także związane z dyskryminacją ze względu na płeć i rasę, która pociąga za sobą dehumanizację i mowę nienawiści – ten rodzaj zła i jego uwarunkowania kulturowe są widoczne we frankofońskiej literaturze afrykańskiej kobiet, np. u Fatou Diome czy Ken Bugul. Interpretacja tego typu literatury pociąga za sobą także pytanie o skutki zła w życiu bohaterów (traumy indywidualne, kolektywne), a także o terapeutyczną, katartyczną rolę pisania w procesie uzdrawiania.
Zło uwidacznia się często w przemocy, która może przybierać różne, również mniej oczywiste formy, takie jak: autodestrukcja – kiedy podmiot, wskutek krzywd doznanych w przeszłości, okalecza własne ciało lub wyniszcza się psychicznie (np. Szklany klosz Sylvie Plath); agresja wobec drugiego, najczęściej słabszego człowieka – przemoc wobec kobiet, dzieci, zwierząt (np. Ostre przedmioty Gillian Flynn), przemoc grupy wobec innych grup narodowych, etnicznych, rasowych, religijnych – przejawiająca się w formie wojny, ludobójstwa, ataków terrorystycznych (np. algierski nurt écriture de l’urgence z lat 90. XX w., La Femme aux pieds nus Scholastique Mukasonga).
Zachęcamy do refleksji nad tą tematyką, jak również do zgłębiania kwestii niewymienionych powyżej, lecz powiązanych z nią.
Zgłoszenia wraz z propozycją dwudziestominutowego wystąpienia oraz notą bio-bibliograficzną prosimy wysyłać na adres: malevil2020.conference@gmail.com do 31 marca 2020 roku. Autorki i autorzy przyjętych propozycji zostaną powiadomieni do 15 kwietnia 2020 roku. Koszt udziału w konferencji to 100 euro (430 zł dla uczestników z Polski) oraz, dla osób zainteresowanych uczestnictwem w bankiecie, 25 euro (100 zł dla uczestników z Polski). Opłata konferencyjna 100 euro pokrywa koszty publikacji, po uzyskaniu pozytywnej recenzji, natomiast nie obejmuje kosztu przejazdów, wyżywienia oraz noclegów uczestników. Szczegóły dotyczące płatności zostaną podane w terminie późniejszym. Po konferencji przewidziana jest także publikacja monografii wieloautorskiej w wydawnictwie z listy wydawnictw punktowanych – artykuły będą przyjmowane do 20 grudnia 2020 roku.
Językami konferencji będą język francuski, angielski i polski.
Konferencja organizowana jest w Instytucie Literaturoznawstwa, na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Komitet organizacyjny:
Dr hab. Katarzyna Gadomska- przewodnicząca komitetu organizacyjnego
dr Ewa Drab, dr Anna Swoboda – koordynatorki sekcji anglojęzycznej
dr Agnieszka Loska, dr hab. Katarzyna Gadomska – koordynatorki sekcji francuskojęzycznej,
dr hab. Grażyna Starak, dr Magdalena Malinowska – koordynatorki sekcji polskojęzycznej
dr Magdalena Perz – koordynatorka sekcji finansowej
Aby uzyskać więcej informacji, zachęcamy do kontaktu pod adresem e-mail
malevil2020.conference@gmail.com
Laisser un commentaire
1/03/2020